Νευροενδοκρινείς Όγκοι, μια σπάνια μορφή καρκίνου που απαιτεί έγκαιρη διάγνωση

Οι Νευροενδοκρινείς Όγκοι (NETs)* είναι μια σχετικά σπάνια μορφή καρκίνου που εμφανίζεται συχνότερα μεταξύ ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας. Η μέση ηλικία κατά τον χρόνο της διάγνωσης της νόσου είναι περίπου τα 65 έτη και προσβάλλει άνδρες και γυναίκες σε αντίστοιχα ποσοστά. Η πρόοδος των απεικονιστικών μέσων και η αυξανόμενη ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών υγείας έχουν πολλαπλασιάσει τα τελευταία χρόνια τη συχνότητα ανεύρεσης νευροενδοκρινών όγκων και έχουν αυξήσει τις προκλήσεις ως προς την ποικιλία των διαγνωστικών και των θεραπευτικών επιλογών.

Η 10η Νοεμβρίου έχει οριστεί από την International Neuroendocrine Cancer Alliance ως η Παγκόσμια Ημέρα Νευροενδοκρινών Όγκων και αναδεικνύει την σημασία της ενημέρωσης, της πρόληψης και της αντιμετώπισης της νόσου. Η φετινή καμπάνια  με το σύνθημα «NETs are easily missed. Help us change this» προωθεί το μήνυμα της ευαισθητοποίησης για την πρώϊμη ανίχνευση των συμπτωμάτων και την έγκαιρη διάγνωση της Νόσου.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Νευροενδοκρινών Όγκων έχουμε την ευκαιρία να συζητήσουμε με δύο εξαιρετικούς επιστήμονες, τον Καθηγητή Παθολογίας – Ενδοκρινολογίας Γρηγόριο Καλτσά και την Παθολόγο-Ογκολόγο, Άννα Κουμαριανού που απαντούν στις ερωτήσεις μας για τη φύση των Νευροενδοκρινών όγκων, τη σημασία της έγκαιρης διάγνωσης και τις επιλογές στην θεραπευτική προσέγγιση της νόσου.

Τι είναι οι Νευροενδοκρινείς Όγκοι (NET);

Οι νευροενδοκρινείς όγκοι (Νeuroendocrine Τumours -NET) αποτελούν έναν σχετικά σπάνιο τύπο κακοήθων νεοπλασμάτων που προέρχονται από κύτταρα του νευρικού και  ενδοκρινικού συστήματος. Τα νευροενδοκρινή κύτταρα έχουν τη δυνατότητα να παράγουν και εκκρίνουν ορμόνες που ρυθμίζουν διάφορες σωματικές λειτουργίες και βρίσκονται διεσπαρμένα σε πολλά όργανα του ανθρώπινου σώματος συμπεριλαμβανομένων του παγκρέατος, του γαστρεντερικού συστήματος και των πνευμόνων.

Πόσο συχνά ανευρίσκονται οι οι Νευροενδοκρινείς Όγκοι (ΝΕΤ);

Η συχνότητα ανεύρεσης νευροενδοκρινών όγκων του γαστρεντερικού συστήματος και των πνευμόνων είναι περίπου 5/100.000 ετησίως, αλλά έχει τετραπλασιαστεί τα τελευταία 30 χρόνια σε αντίθεση με αυτή άλλων κακοηθειών που παραμένει σταθερή. Η σημαντική αυτή αύξηση στον αριθμό των ΝΕΤ μπορεί να αποδοθεί σε αρκετούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των εξελίξεων στις ιατρικές τεχνικές απεικόνισης και διάγνωσης και στην αυξανόμενη ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών υγείας.

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου των Νευροενδοκρινών Όγκων (NET);

Η ακριβής αιτία των νευροενδοκρινών όγκων δεν είναι ακόμα πλήρως κατανοητή. Ένα ποσοστό των ΝΕΤ μπορεί να οφείλεται σε κληρονομική προδιάθεση δηλαδή να εμφανίζεται με αυξημένη συχνότητα στα άτομα της ίδιας οικογένειας. Οι γενετικές παθήσεις που σχετίζονται με τους νευροενδοκρινείς όγκους είναι σχετικά σπάνιες (5-10%) και περιλαμβάνουν:

• Πολλαπλή Ενδοκρινική Νεοπλασία τύπου 1 (MEN1)
• Το σύνδρομο Von Hippel-Lindau (VHL)
• Νευροϊνωμάτωση τύπου 1(NF1)
• Οζώδη Σκλήρυνση (TSC)

Επίσης Περιβαλλοντικοί Παράγοντες όπως η έκθεση σε ορισμένες τοξίνες ή καρκινογόνες ουσίες μπορεί να διαδραματίζουν ρόλο στην εμφάνιση των NΕΤ, αν και αυτή η σύνδεση εξακολουθεί να ερευνάται.

Ποια είναι τα συμπτώματα των Νευροενδοκρινών Όγκων (NET);

Ένα ποσοστό των Νευροενδοκρινών Όγκων μπορεί να εκκρίνει ορμόνες και να προκαλεί ειδικά χαρακτηριστικά συμπτώματα, όπως υπογλυκαιμία που μπορεί και να οδηγήσει και στην έγκαιρη διάγνωση τους. Όμως η πλειονότητα των ΝΕΤ προκαλεί μη ειδικά συμπτώματα τα οποία μπορεί να προσομοιάζουν με άλλες λιγότερο σοβαρές παθολογικές καταστάσεις. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν πόνο στην κοιλιά, διάρροια, ερυθρότητα του δέρματος, απώλεια βάρους, κράμπες, εφίδρωση, συμπτώματα ομοιάζοντα με άσθμα ή δύσπνοια. Ως αποτέλεσμα, οι ασθενείς ακόμα και οι επαγγελματίες υγείας ενδέχεται να μην αποδώσουν αμέσως τα συμπτώματα αυτά  σε ΝΕΤ ως πιθανή παθολογική αιτία, γεγονός που μπορεί να συντελέσει στην καθυστέρηση της διάγνωσης με συνέπεια πολλοί ασθενείς να διαγιγνώσκονται σε προχωρημένο στάδιο νόσου.

Η καθυστέρηση στη διάγνωση των Νευροενδοκρινών Όγκων μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για τους ασθενείς καθότι  οι περισσότεροι από αυτούς ενδέχεται να διαγνωστούν με μεταστατική νόσο με συνέπεια μείωσης της  πιθανότητας επιτυχούς έκβασης των θεραπειών. Η έγκαιρη διάγνωση, αντιθέτως, προσφέρει καλύτερη πρόγνωση και ένα ευρύτερο φάσμα θεραπευτικών επιλογών, όπως ριζική χειρουργική εξαίρεση. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη για αυξημένη ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση της ιατρικής κοινότητας και κυρίως των γενικών ιατρών και παθολόγων που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν αυτούς τους ασθενείς στα αρχικά στάδια της νόσου.

Πώς διαγιγνώσκονται οι Νευροενδοκρινείς Όγκοι (NET);

Η διάγνωση μπορεί να επιτευχθεί με ποικίλους τρόπους και περιλαμβάνει εξετάσεις όπως: Αιματολογικές και βιοχημικές εξετάσεις και προσδιορισμό ειδικών δεικτών όπως  Χρωμογρανίνης A (CgA) και ορμονών που προκαλούν εκκριτικά σύνδρομα.  Εξετάσεις Ούρων, Απεικονιστικές εξετάσεις: όπως Αξονική Τομογραφία (CT), Μαγνητική τομογραφία (MRI), Σπινθηρογράφημα με χορήγηση οκτρεοτιδίου, Τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET) και Βιοψία. Η βιοψία ειδικά χαρακτηρίζει και την επιθετικότητα των ΝΕΤ με τον προσδιορισμό του δείκτη κυτταρικού πολλαπλασιασμού Ki67 που καθορίζει το Grade. Grade 1 (Ki67< 3%), Grade 2 (Ki67 3-20%), Grade 3 (>20%).  Ασθενείς με υψηλό δείκτη κυτταρικού πολλαπλασιασμού έχουν πιο επιθετική νόσο. Αυτες οι εξέτασεις επιτρέπουν ακριβείς αξιολογήσεις επιτυγχάνοντας την ακριβή και στοχευμένη παρέμβαση.

Ποιες είναι οι θεραπευτικές επιλογές των ασθενών με Νευροενδοκρινείς Όγκους (NET);

Όπως συμβαίνει με τους πιο κοινούς όγκους, η έγκαιρη διάγνωση προσφέρει τις καλύτερες πιθανότητες ίασης. Η θεραπεία θα εξαρτηθεί από τον τύπο των Νευροενδοκρινών Όγκων (grade, έκκριση ορμονών), τη θέση και το μέγεθος του όγκου και εάν ή πού θα έχει εξαπλωθεί το νευροενδοκρινικό νεόπλασμα. Θα εξαρτηθεί επίσης από το εάν οι ασθενείς έχουν άλλα προβλήματα υγείας ή και ασθένειες καθώς επίσης και από τη γενική και φυσική κατάσταση της υγείας τους.

Οι Νευροενδοκρινείς Όγκοι μπορεί να εμφανιστούν σε διάφορα όργανα και να εκδηλώνουν ποικίλες κλινικές συμπεριφορές και είναι στην πλειονότητα βραδείας εξέλιξης. Διαφορετικές θεραπείες ή φάρμακα χρησιμοποιούνται για να επιβραδύνουν ή να σταματήσουν την ανάπτυξη των νευροενδοκρινών καρκινικών κυττάρων. Σχεδόν οι μισοί ασθενείς με NET αντιμετωπίζονται με την χρήση φαρμακευτικών ουσιών που αναστέλλουν την έκκριση ορμονών και επιβραδύνουν την περαιτέρω επέκταση του όγκου και συγκεκριμένα τα ανάλογα σωματοστατίνης. Χημειοθεραπεία χρησιμοποείται για επιθετικές μορφές ΝΕΤ και σε  συγκεκριμένα νεοπλάσματα όπως οι παγκρεατικοί ΝΕΤ. Μία ή περισσότερες από τις παρακάτω προσεγγίσεις μπορεί επίσης να προταθούν στους ασθενείς αξιολογώντας τον τύπο,την θέση, το μέγεθος και το σημείο εξάπλωσης του νευροενδοκρινικού νεοπλάσματος. Χειρουργική επέμβαση, φάρμακα, τοπικές παρεμβάσεις, πειραματική θεραπεία ή και έλεγχος συμπτωμάτων παράλληλα με τη συναισθηματική και κοινωνική υποστήριξη του ασθενούς. Ο βασικός στόχος της θεραπείας, επομένως, θα πρέπει να είναι να  βοηθήσει τους ασθενείς  να έχουν την καλύτερη δυνατή ποιότητα ζωής καθώς και το μεγαλύτερο προσδόκιμο επιβίωσης.

Υπάρχουν ειδικά κέντρα που μπορούν να αντιμετωπιστούν οι ασθενείς με Νευροενδοκρινείς Όγκους (NET);

H παραπομπή ασθενών με Νευροενδοκρινείς Όγκoυς σε εξειδικευμένα κέντρα ή Κέντρα Αριστείας (Centers of Excellence) είναι ζωτικής σημασίας για την εξασφάλιση της βέλτιστης δυνατής φροντίδας των ασθενών και επίτευξης των καλύτερων δυνατών αποτελεσμάτων καθότι τα κέντρα αυτά διαθέτουν εκτεταμένη εμπειρία στη διαχείριση ασθενών με ΝΕΤ. Τα Κέντρα Αριστείας διαθέτουν πολυδιάστατες συνεργατικές ομάδες επαγγελματιών υγείας που έχουν  βαθιά κατανόηση των πολυπλοκοτήτων των ΝΕΤ. Αυτές οι ομάδες περιλαμβάνουν συνήθως ειδικότητες όπως χειρουργούς, ενδοκρινολόγους, γαστρεντερολόγους, ογκολόγους, ακτινολόγους, πυρηνικούς ιατρούς, παθολογοανατόμους, εξειδικευμένους νοσηλευτές και άλλους ειδικούς. Σε συνεργασία μέσω ειδικών συμβουλίων συναποφασίζεται η προσαρμογή θεραπευτικών πλάνων εξατομικευμένης ιατρικής φροντίδας με κύρια βάση τις μοναδικές ανάγκες κάθε ασθενούς. Η εξειδικευμένη γνώση και εμπειρία εξασφαλίζει ότι οι ασθενείς λαμβάνουν το υψηλότερο δυνατό επίπεδο παροχής φροντίδας σε αντίστοιχα κέντρα.

Η Ελλάδα από το 2017 διαθέτει Κέντρο Αριστείας Νευροενδοκρινών  Όγκων που εδράζεται στο Νοσοκομείο Λαικό με την επωνυμία EKPA LAIKO Center of Excellence για NET το οποίο αναγνωρίστηκε ως Center of Excellence (Κέντρο Αριστείας) για τους Νευροενδοκρινείς όγκους του Γαστρεντερικού συστήματος, από την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νευροενδοκρινικών Όγκων (ENETS) και αργότερα από τις οικείες αρχές και τα Ευρωπαικά Κέντρα Αναφοράς - Εuropean Reference Centers (ERN).

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Νευροενδοκρινών Όγκων, ποιο είναι το μηνυμά σας στους Έλληνες ασθενείς;

Παρόλο που οι νευροενδοκρινείς όγκοι παραμένουν σχετικά σπάνιοι, η εμφάνισή τους έχει αυξηθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Η κατανόηση των προκλήσεων στη διάγνωση και η σημασία της έγκαιρης ανίχνευσης τους είναι ζωτικής σημασίας ώστε να διασφαλίζονται τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα για τους ασθενείς που δοκιμάζονται από αυτούς τους όγκους. Η αύξηση της ευαισθητοποίησης, τόσο στην ιατρική κοινότητα όσο και στο ευρύ κοινό, είναι κρίσιμη για την αντιμετώπιση των Νευροενδοκρινών Όγκων.

Σήμερα διαθέτουμε ως εργαλεία αντιμετώπισης τόσο τις μεθόδους έγκαιρης διάγνωσης και εντόπισης της νόσου και αντίστοιχα τις κατάλληλες θεραπευτικές επιλογές όσο και εξειδικευμένα Κέντρα Αριστείας που διαθέτουν μεγάλη εμπειρία στην διαχείριση αυτών των ασθενών προσφέροντας εξατομικευμένες επιλογές στα στάδια της νόσου αυτών των ασθενών.

Η συνεργασία μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων ειδικοτήτων στο ταξίδι των ασθενών με Νευροενδοκρινείς Όγκους είναι απαραίτητη και αναγκαία προς όφελος των ασθενών και της κοινωνίας.

* NET(s): Neuroendoncrine Tumor(s)-Nευροενδοκρινείς Όγκοι

References

1. Canadian Cancer Society. The neuroendocrine system. https://www.cancer.ca Accessed May 22, 2019.
2. Sackstein PE, O’Neil DS, Neugut AI, et al. Epidemiologic trends in neuroendocrine tumors: an examination of incidence rates and survival of specific patient subgroups over the past 20 years. Seminars in Oncol. 2018;4(13):249–58.
3. Ramirez RA, Chauhan A, Gimenez J, et al. Management of pulmonary neuroendocrine tumors. Rev Endocr Metab Disord. 2017;18(4):433-442.
4. National Cancer Institute. Pancreatic Neuroendocrine Tumors (Islet Cell Tumors) Treatment (PDQ®)-Patient Version. 2018. https://www.cancer.gov. Accessed October 22, 2018.
5. National Cancer Institute. Pheochromocytoma and paraganglioma treatment (PDQ®)-patient version. 2017. https://www.cancer.gov. Accessed October 23, 2018.
6. Schernthaner-Reiter MH, Trivellin G, Stratakis CA. MEN1, MEN4, and Carney complex: pathology and molecular genetics. Neuroendocrinology. 2016;103: 18e31.
7. Cancer.NET Editorial Board. Neuroendocrine Tumor of the Pancreas: Symptoms and Signs. 2017. https://www.cancer.net. Accessed October 22, 2018.
8. Singh S, Granberg D, Wolin E, et al. Patient-reported burden of a neuroendocrine tumor (NET) diagnosis: results from the first global survey of patients with NETs. J Glob Oncol. 2016;2(1):43–53.
9. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. Your digestive system and how it works. https://www.niddk.nih.gov. Accessed October 19, 2018.
10. Modlin IM, Latich I, Kidd M, et al. Therapeutic options for gastrointestinal carcinoids. Clin Gastroenterol Hepatol. 2006; 4(5): 526-47, 2006.