Compassion Fatigue και Burnout, τα σύνδρομα που απειλούν τους ιατρούς

Αποτελεί παράδοξο την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου να μην αναφερθείς στην μάχη που δίνουν οι ασθενείς ή στην πρόληψη και θεραπεία του, αλλά στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι θεράποντες αυτών. Ωστόσο, στη σχέση ιατρού-ασθενούς πρέπει και οι δύο πλευρές να συμμετέχουν ομότιμα και όταν αυτό δεν είναι εφικτό από την πλευρά των ιατρών το πρόβλημα μεταφέρεται στους ασθενείς.

Είναι αρκετά συχνό οι υγειονομικοί να νοσούν και δεν αναφέρομαι στις «γνωστές ασθένειες» αλλά στο σύνδρομο κόπωσης της συμπόνιας και στο σύνδρομο της εργασιακής εξουθένωσης που αποτελούν ύπουλες ασθένειες οι οποίες επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα του ιατρού και θέτουν σε κίνδυνο τον ασθενή.

Το σύνδρομο κόπωσης της συμπόνιας (Compassion Fatigue) αφορά μία συναισθηματική ψυχική και σωματική κατάσταση εξάντλησης και επηρεάζει κυρίως άτομα τα οποία εργάζονται σε περιβάλλοντα με υψηλό στρες κυρίως στο χώρο της υγειονομικής περίθαλψης. Ο όρος αυτός περιγράφει την εξάντληση που προκαλείται από την συνεχή συναισθηματική εμπλοκή καθώς και την έκθεση στον ανθρώπινο πόνο και τη δυστυχία. Το σύνδρομο αυτό φαίνεται να επηρεάζει κατά προτεραιότητα τους νοσηλευτές και τους γιατρούς ενώ από τις ιατρικές ειδικότητες περισσότερο πλήττονται οι Παθολόγοι Ογκολόγοι. Άλλες ιατρικές ειδικότητες με μεγάλη επίπτωση στο σύνδρομο είναι οι Ψυχίατροι, οι γιατροί των Επειγόντων Περιστατικών και οι γιατροί των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας, βάση πρόσφατων μελετών.

Τα αίτια τα οποία μπορούν να οδηγήσουν τους εργαζόμενους σε τέτοιες καταστάσεις είναι αρκετά. Η συνεχής έκθεση στον πόνο και το θάνατο, ο μεγάλος φόρτος εργασίας, η έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος, η δυσκολία θέσπισης ορίων και η συνεχόμενη διαχείριση κρίσεων είναι πέντε προκλήσεις τις οποίες ο Λειτουργός Υγείας καλείται να αντιμετωπίσει. Η υποστελέχωση και η απουσία οργάνωσης στο χώρο εργασίας συχνά επιδρούν ως αρνητικός καταλύτης επιταχύνοντας την διαδικασία έκθεσης των εργαζομένων στα δύο αυτά σύνδρομα.

Η «νόσηση» από το σύνδρομο κόπωσης της συμπόνιας  εκδηλώνεται με αίσθημα συναισθηματικού κενού, με ένταση ή ανησυχία και γενικευμένο άγχος, με απογοήτευση και θυμό, με ευερεθιστότητα και ματαίωση. Μεταφράζεται πολλές φορές σε μειωμένη ικανότητα ενσυναίσθησης τόσο για τους ασθενείς όσο και για τους συναδέλφους, με καταθλιπτική διάθεση και λύπη χωρίς σαφή αιτία, με ενοχές ότι δεν κάνουμε αρκετά για να βοηθήσουμε τους ασθενείς, ενώ δεν απουσιάζουν και τα σωματικά, τα συμπεριφορικά και τα γνωσιακά συμπτώματα. Οι γιατροί οι οποίοι προσβάλλονται από το σύνδρομο κόπωσης της συμπόνοιας παύουν να είναι παραγωγικοί και σίγουρα αυτό δεν αφορά μόνο στο εργασιακό περιβάλλον αλλά και στην προσωπική τους ζωή.

Το σύνδρομο της κόπωσης της συμπόνιας δεν πρέπει να συγχέεται με το σύνδρομο εργασιακής κόπωσης ή αλλιώς (Burnout) το οποίο είναι κατά πολύ γνωστότερο, συχνότερο και προκαλείται από επαγγελματικούς παράγοντες όπως η υπερβολική εργασία, η έλλειψη πόρων και οι αυξημένες ευθύνες. Το σύνδρομο αυτό δεν επηρεάζει μόνο τους επαγγελματίες υγείας αλλά μία ευρύτερη κατηγορία επαγγελματιών τοποθετημένων σε πόστα ευθύνης.

Υπάρχει η αίσθηση πως τα δύο αυτά σύνδρομα είναι συχνά «ηλικιοεξαρτώμενα» αφού όσο πιο νέος είναι κανείς τόσο πιο εκτεθειμένος θεωρείται στο σύνδρομο κόπωσης της συμπόνοιας ενώ όσο αυξάνονται τα χρόνια προϋπηρεσίας τόσο καλύτερα μαθαίνει να οχυρώνει τον εαυτό του, αλλά παράλληλα, αναπτύσσεται το σύνδρομο της εργασιακής κόπωσης λόγω της διαρκούς εξαντλητικής και εξαιρετικά απαιτητική εργασίας.

Είναι σημαντικό να αναπτύξουμε στρατηγικές και τρόπους αντιμετώπισης. Τα δύο σύνδρομα είναι πάρα πολύ συνηθισμένα και δημιουργούν σημαντικά προβλήματα. Η τεχνητή νοημοσύνη και η εκπαίδευση μπορεί να αποτελέσουν ισχυρά εργαλεία για την διαχείριση και την πρόληψή τους, ενώ μπορούν να παράσχουν υποστήριξη σε διάφορα επίπεδα, από την αναγνώριση του κινδύνου έως την ανακούφιση των επαγγελματιών υγείας.

Στην εποχή της ψηφιοποίησης και της επέκτασής της στον τομέα της υγείας, η απώλεια σημαντικών «υψηλά εξειδικευμένων εργασιακών μονάδων» λόγω του συνδρόμου της εργασιακής κόπωσης αλλά και του συνδρόμου της κόπωσης της συμπόνιας είναι πολύ σημαντική. Θα πρέπει με ευαισθησία να μελετηθεί η «θεραπεία» που θα επανεντάξει, θα ανακουφίσει και θα ανανεώσει αυτές τις κατηγορίες των θεραπευτών ώστε να ανακτήσουν την ικανότητα παροχής ορθών και αξιόπιστων υπηρεσιών υγείας που δεν θα θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια του ασθενούς.